“Alzheimer Hastalığında Kullanılan Antikolinesterazlar ve Memantin” başlıklı dersin devamı olan bu derste, Prof. Dr. Kemal Buharalıoğlu, 2021'de FDA tarafından Alzheimer hastalığı için onaylanan adukanumab’dan bahsetmektedir.
1. Alzheimer hastalığının kesin nedeni bilinmemekte ve çeşitli hipotezlerle (kolinerjik hipotez ve amiloid beta hipotezi gibi) açıklanmaktadır. Hastalık, gelişmiş ülkelerde önde gelen ölüm nedenlerinden biri olmasına rağmen, küratif yani tamamen iyileştirici bir tedavi henüz bulunamamıştır. Mevcut tedavi yaklaşımları, ağırlıklı olarak hastalık sırasında ortaya çıkan nörokimyasal bozuklukları düzeltmeye odaklanmaktadır. Ancak bu tedaviler, hastalığın ilerlemesini yavaşlatır, tamamen durdurmaz veya geri çevirmez.
2. Antikolinesterazlar ve NMDA antagonistleri, Alzheimer tedavisinde yaygın olarak kullanılan iki ilaç grubudur. Antikolinesterazlar, azalan kolinerjik işlevi artırarak bilişsel işlevleri iyileştirmeye çalışırken, NMDA antagonisti olan memantin, nöroproteksiyon sağlamayı hedefler. Ancak bu ilaçlar hastalığın temel patojenezine müdahale etmez, sadece belirtilerin kötüleşmesini yavaşlatırlar.
3. FDA onaylı üçüncü bir ilaç sınıfı, hastalığı modifiye edici ve intravenöz olarak verilen anti-amiloid beta antikorlarıdır. Bu ilaçlar, amiloid plaklarının temizlenmesini sağlayarak hastalığın ilerlemesini yavaşlatmayı amaçlar. Tedavinin erken dönemlerinde bu ilaçlar, diğer tedavi yaklaşımlarıyla birlikte kombine şekilde kullanılabilir.
4. Adukanumab, 2021'de FDA tarafından Hızlandırılmış Onay Yolu (Accelerated Approval Pathway) ile onaylanan, Alzheimer için geliştirilen ilk monoklonal antikordur. Adukanumab, Alzheimer'ın gelişiminde önemli rol oynayan beta-amiloid plaklarını hedef alır. Bu ilaç, klinik faydayı öngördüğü düşünülen biyobelirteçler temelinde onaylanmıştır.
5. Hızlandırılmış Onay, ciddi klinik durumlar ve karşılanmamış tıbbi ihtiyaçlar için kullanılan bir ruhsatlandırma yoludur. Bu süreçte, klinik sonuçlar yerine vekil biyobelirteçler (adukanumab için amiloid beta plaklarının azalması gibi) kullanılarak ilaç onaylanır. İlaç piyasaya çıktıktan sonra üretici firmanın, klinik faydayı doğrulamak için faz IV çalışmaları yürütmesi gerekmektedir.
6. Adukanumab'ın hızlandırılmış onay süreci tartışmalara yol açmıştır. Onay sürecinde biyobelirteçler temel alınsa da, klinik sonuçlara dayalı bir kanıt eksikliği nedeniyle bazı bilim insanları ve uzmanlar bu kararı eleştirmiştir. Buna rağmen, adukanumab başlangıçta Alzheimer'dan etkilenen pek çok aile için umut verici bir tedavi olarak karşılanmıştır.
7. Tüm nörodejeneratif hastalıklarda (Alzheimer, Parkinson, Huntington ve ALS) protein birikimi (proteinopatiler) dikkat çeker. Yanlış katlanan proteinlerin çözünmeyen agregatlar oluşturması, bu hastalıkların ortak özelliklerindendir. Bu protein birikimlerinin hedeflenmesi, nörodejeneratif hastalıklar için yeni terapötik yaklaşımlar geliştirilmesine olanak tanımıştır.
8. Alzheimer hastalığında amiloid beta ve tau proteinlerinin birikmesi, hastalığın patolojik gelişimi için kritik bir mekanizmadır. Amiloid beta hipotezi, hücre dışı amiloid beta plaklarının oluşması ve ardından hücre içi tau yumaklarının birikmesi üzerine kuruludur. Bu protein birikimleri, hastalığın erken evrelerinde (asemptomatik veya preklinik) başlar, bu nedenle amiloid betayı hedefleyen tedaviler hastalığın erken safhasında uygulanmalıdır.
9. 2024 yılında üretici firma Biogen, Alzheimer tedavilerindeki önceliklerini yeniden gözden geçirdiğini açıklayarak Adukanumab’ın üretimini durdurmuş ve kaynaklarını lekanemab adlı başka bir Alzheimer ilacına yönlendirmiştir.
10. Adukanumab'ın onayı, hızlandırılmış onay süreçlerinin eksikliklerini ortaya çıkarması açısından önemlidir. Bu süreçte, vekil biyobelirteçler üzerinden yapılan değerlendirmeler klinik sonuçlara her zaman tam olarak yansımayabilir.
