Prof. Dr. Kemal BUHARALIOĞLU bu derste kolinomimetik (parasempatomimetik) ilaçlara asetilkolin’in hangi klinik durumlarda ilaç olarak kullanılabileceğini tartışarak bir giriş yapıyor.
1. Kolinomimetik ilaçlar doğrudan ve dolaylı etkililer olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayırım ilaçların asetilkolin’in muskarinik ve nikotinik reseptörleri ile nasıl etkileştiklerine göre yapılmıştır.
2. Pilokarpin (doğal alkaloit) veya betanekol (sentetik analog) gibi asetilkoline kimyasal yapı olarak benzerlik gösteren ilaçlar muskarinik reseptörlerle doğrudan etkileşir. Yani, asetilkolinin etkisini taklit ederler.
3. Kolinesteraz enzimini inhibe eden pridostigmin (geri dönüşlü) ve ekotiyofat (geri dönüşsüz) gibi ilaçlar ise dolaylı etkilidir. Yani bu ilaçların etkilerini sinaptik aralıkta etki süresini uzattıkları asetilkolin gösterir. Bu ilaçların etki mekanizmasında muskarinik ve nikotinik reseptörleri ile etkileşim yer almaz. Asetilkolin hem muskarinik hem de nikotinik reseptörler ile etkileştiği için bu ilaçların seçicilikleri doğrudan etkili ilaçlara göre daha azdır.
4. Bu ilaçların geliştirilme nedenlerini daha iyi anlamak için “Asetilkolin’in kendisi ilaç olarak kullanılabilir mi?” ve “Eğer kullanılırsa hangi klinik durumlarda faydalı olabilir?” sorularını yanıtlamak gerekir.
5. Sinir sisteminde yaygın işlevleri olan asetilkolin eksikliği birbirinden oldukça farklı patolojiler ortaya çıkarabilir. Bu klinik durumları periferik ve santral lokasyonlarına göre ikiye ayırabiliriz:
a) Düz kas aktivitesinin baskılanması (gastrik atoni, post-operatif ileus, idrar kesesi atonisi)
b) Nörolojik hastalıklar (Myastenia gravis ve Alzheimer hastalığı)
Ayrıca, glokomda bir eksiklik söz konusu olmasa da asetilkolinin siliyer kas üzerine farmakolojik etkileri terapötik amaçla kullanılabilir.
6. Peristaltizmin azaldığı gastrointestinal ve üriner klinik durumlarda aktivitenin tekrar kazanılması için düz kasların uyarılması teorik olarak asetilkolin ile sağlanabilir.
7. Myastenia gravis’de nöromüsküler kavşakta nikotinik reseptör işlevi bozulmuştur. Bu kolinerjik eksiklik nöromüsküler aşırımın etkinliğinin azalmasına ve kas kasılmasında zayıflığa neden olur. Bilişsel ve dejeneratif bir santral sinir sistemi hastalığı olan Alzheimer hastalığında özellikle nükleus bazalis gibi subkortikal alanlardan çıkan kolinerjik nöronlarda eksiklik gözlenmiştir.
8. Glokom göz içi basıncının artması ile belirgin bir hastalıktır. Asetilkolin sirküler pupiller konstriktör kası ve siliyer kası kastırır. Miyozise ve aköz hümörün Schlemm kanalından çıkışında artışa neden olur. Sonuçta intraoküler basınç düşer.
9. Teorik olarak, asetilkolin seviyesindeki eksiklikler asetilkolinin kendisi dışarıdan uygulanarak tedavi edilebilir. Peki, teorik ile pratik her zaman birbiri ile uyumlu mudur?
10. Bu sorunun cevabı bir sonraki derste verilecektir.
