Bu videoda Prof. Dr. Kemal BUHARALIOĞLU otonom sinir sistemini etkileyen ilaçlara bir giriş yapıyor. Bu bağlamda kolinerjik sinirsel aşırım bölgelerinin ilaçların kullanım alanları ile ilgisini açıklıyor. Prof. Dr. Kemal BUHARALIOĞLU’nun değindiği noktalar ve genel ilkeler şunlardır:
1. Sinirsel aşırım (nörotransmisyon), otonomik sinirlerin akson terminalinden (pregangliyonik) salıverilen sinyal moleküllerinin (nörotransmiter ve ko-transmiter) oldukça kısa bir mesafede başka bir sinir hücresinin dendritleri veya efektör organlar (postgangliyonik) üzerindeki reseptörlere bağlanıp kendine özgü cevapları ortaya çıkarttığı süreçtir. Farmakolojide postgangliyonik liflerden salıverilen nörotransmiterlerin efektör organları etkilediği süreç ilaçların önemli hedefleri arasında yer alır. Sinirsel aşırımın gerçekleştiği diğer bölgeler otonomik gangliyonlar, adrenal medulla ve santral sinir sistemi olarak sıralanabilir.
2. Birçok otonomik işlevi seçici olarak değiştirmek için otonom sinir sisteminin nörotransmiterlerinin etkilerini taklit eden (mimetik; agonist) veya engelleyen (bloke eden; antagonist) ilaçlar kullanılır. Bu işlevler, kalp kası, düz kas, damar endoteli, ekzokrin bezler ve presinaptik sinir terminalleri dâhil olmak üzere çeşitli efektör dokuları içerdiği için otonom sinir sistemini etkileyen ilaçlar vücutta birçok sistemi sistemi etkileyen alan hastalıkların tedavisinde kullanılırlar.
3. Otonomik ilaçlar kolinerjik ve noradrenerjik (veya daha basitçe adrenerjik) aşırım basamaklarını etkiler. Dolayısıyla, otonom sinir sistemini etkileyen ilaçlardan bahsedilirken sempatik ve parasempatik değil kolinerjik ve adrenerjik terimleri tercih edilir. Asetilkolin salıveren lifler kolinerjik, noradrenalin (bir endojen katekolamin) salıveren lifler ise adrenerjiktir.
4. Sinir sisteminde kolinerjik aşırım yerleri (asetilkolinin nörotransmisyondan sorumlu olduğu yerler):
a) Parasempatik ve sempatik otonomik gangliyonlar (Asetilkolin nikotinik reseptörleri etkiler.)
b) Adrenal medulla (Asetilkolin nikotinik reseptörleri etkiler.)
c) Postgangliyonik parasempatik lifler (Asetilkolin muskarinik reseptörleri etkiler.)
d) Ter bezleri, pilomotor kaslar ve bazı kan damarları gibi efektör yapıları donatan bazı postgangliyonik sempatik lifler (Asetilkolin muskarinik reseptörleri etkiler.)
e) Somatik sinir sistemi (nöromusküler kavşak) (Asetilkolin nikotinik reseptörleri etkiler.)
f) Santral sinir sistemi Otonom sinir sisteminde adrenerjik aşırım yerleri çoğu postgangliyonik sempatik liflerdir. Bu sinirlerin uçlarından salıverilen nörotransmitter noradrenalin alfa ve beta reseptörlerle etkileşir.
5. Asetilkolin yalnız otonom ve somatik sinir sisteminden oluşan periferik sinir sisteminde değil santral sinir sisteminde de önemli bir nörotransmiterdir. Dolayısıyla, etkilerini asetilkolin üzerinden gösteren ilaçlar hem periferik (myastenia gravis) hem de santral sinir sistemi hastalıklarında (Alzheimer, Parkinson) kullanılırlar.
