Bu derste Prof. Dr. Kemal BUHARALIOĞLU otonom sinir sisteminin parasempatik bölümünün dinlen işlevlerini açıklıyor. Otonom sinir sistemini öğrenirken, çoğunlukla bir bilgi bombardımanı şeklinde geçen derslerdeki bilgileri daha iyi özümsemeniz adına bu konu ile farklı konular arasında ilişki kurmaya özen gösteriyor.
Bu videoda Prof. Dr. Kemal BUHARALIOĞLU’nun değindiği noktalar ve genel ilkeler şunlardır:
1. Asetilkolin ile ortaya çıkan “dinlen tipi etkiler” kalp hızı, kan basıncı ve solunum işlevlerinin azalması, gözde miyozis ve yakın görüşe akomodasyon olarak sıralanabilir.
2. Parasempatik sistem gözde pupil (gözbebeği) ve lens (mercek) üzerinde başlıca iki etkiye neden olur:
a) İrisin kaslarını kasarak pupili daraltır (miyozis). Miyozis organofosfatlı bileşiklerle (pestisitler veya sinir gazları) zehirlenme tablosunda da ortaya çıkar. Bazı opioidler de (ör., morfin, kodein, oksikodon) “iğne ucu pupile” neden olabilir.
b) Lensin şeklini siliyer kasları kasarak (gözün yakın görüş için akomodasyonu) belirler. Siliyer kasların kasılması ayrıca trabeküler ağ üzerinde gerim oluşturarak onun gözeneklerini açar. Bu şekilde aköz hümörün Schlemm kanalından drenajı glokomlu hastalarda göz içi basıncını düşürür. Glokomda doğrudan etkili muskarinik agonistler (pilokarpin veya karbakol gibi) kullanılır.
3. Parasempatik sistem dinlenme koşullarında aktiftir: Kalbin atım hızını ve daha az ölçüde olmak üzere kasılma gücünü azaltır. Kalbin atım hızı üzerine olan belirgin etkisi, vagal liflerin ağırlıklı olarak sinoatriyal ve atriyoventriküler düğümü inerve etmesine bağlıdır. Kasılma gücü üzerine doğrudan zayıf etkisi ventriküler kasın ağırlıklı olarak vagal değil sempatik sinirlerle inerve edilmesinden kaynaklanır. Ancak, kalp atım hızındaki düşüş ikincil olarak ventriküllerin kasılma gücünü de azaltabilir. Kalp hızı üzerine bu inhibitör etki geçmişte supraventriküler taşiaritmilerin tedavisinde edrofonyum kullanılması ile sonuçlanmıştı. Günümüzde edrofonyumun yerini adenozin, verapamil ve diltiazem gibi ilaçlar almıştır.
4. Kan damarlarının doğrudan parasempatik inervasyonunun olmaması veya çok az olması nedeniyle parasempatik sistemin toplam periferik direnç üzerine etkisi oldukça azdır. Ancak dışarıdan uygulanan muskarinik agonistler endotel tabakasındaki muskarinik reseptörleri uyararak damarlarda vazodilatasyona yol açar. Bu durum inervasyonu olmayan dokularda bulunan reseptörlerin otonomik yanıtlara yol açmasını göstermesi açısından önemlidir.
5. Vagal liflerden salıverilen asetilkolin bronşlarda muskarinik M3 reseptörler aracılıklı bronkokonstriksiyona ve trakeobronşiyal mukozanın salgı bezlerinin uyarılmasına neden olur. Bu etkiler astım veya KOAH’lılarda hastalık belirtilerini kötüleştirebilir. Metakolinin inhalasyon çözeltisi bronşiyal hiperreaktivite tanısı (metakolin sataşma veya bronkoprovokasyon testi) için kullanılır. Atropin benzeri ilaçlar (ipratropyum, tiotropyum) ise bronkodilatasyona neden oldukları için solunum yolu hastalıklarında kullanılır.
